Boek over Theodor Sanders op komst

Update: het boek zal in de loop van 2024 verschijnen bij WBOOKS.

Ik werk aan een nieuw boekproject: een biografie ofwel reconstructie van het leven en werk van Theodor Sanders (1847-1927), de vergeten compagnon van Berlage. Sanders was niet alleen architect, maar ook ondernemer en spoorwegingenieur en als progressief-liberaal sterk maatschappelijk betrokken.

De werktitel Een man van vele gaven is gebaseerd op zijn doodsbericht uit 1927 in vakblad De Ingenieur: 'Zijn overlijden bleef in de Nederlandsche pers onopgemerkt, en toch ging een man ten grave van vele gaven, die vele belangrijke zaken in Nederland heeft aangepakt; een veelzijdig man, die in vervlogen tijden een toongevende positie innam op verschillend gebied.'

In deze video de aankondiging vanaf Sicilië, waar Sanders betrokken was bij de Circumetnea-spoorlijn. Daaronder de voorlopige 'flaptekst'.

Een man van vele gaven. Theodor Sanders, de vergeten compagnon van Berlage

Ingenieur, architect en ondernemer Theodor Sanders (1847-1927) zette zich onvermoeibaar in voor de vooruitgang op technisch, economisch en maatschappelijk gebied. Zijn eigen belangen maakte hij daaraan ondergeschikt, waarvan anderen soms misbruik maakten.

Als architect legde hij de basis voor het succes van zijn jongere compagnon H.P. Berlage. Opgeleid in Delft en Wenen, bouwde Sanders villa's in Apeldoorn en Baarn. Ook droeg hij bij aan de opbloei die Amsterdam eind 19e eeuw doormaakte, al stuitten zijn ingrijpende verkeersplannen op weerstand.

Met Nederlandse en Deense zakenpartners verkende Theodor Sanders de mogelijkheden van visuele massamedia, zoals panorama's en panoptica. Ze boden leerzaam vermaak aan vele Amsterdammers, Kopenhagers en Parijzenaars. Ook ontwierp Sanders met Berlage het eerste sportcomplex van Amsterdam.

Als ingenieur en spoorwegondernemer nam Sanders het initiatief voor verschillende spoor- en tramwegen. Zijn Noord-Hollandsche Tram ontsloot Waterland en bracht het toerisme naar Marken en Volendam op gang. Op Sicilië begeleidde hij de aanleg van de spoorlijn rond de Etna. De Haarlemmermeerspoorlijnen werden uiteindelijk van hem gekaapt door een grote landelijke spoorwegmaatschappij.

Terwijl zijn vader een grondlegger was van de gereformeerde zuil — bevriend met Abraham Kuyper — werd Theodor een progressief-liberale vrijdenker. Zij aan zij met zijn vrouw Cateau Huidekoper streed hij voor geboortebeperking, vrouwenkiesrecht, onderwijsvernieuwing en arbeidersrechten. Als statenlid en wethouder raakte hij echter al snel gefrustreerd.