De Clarentuin van Hoog Catharijne

Verschenen in DUIC-krant (huis-aan-huis in Utrecht), 16 december 2015

Utrecht kent veel vergeten gebouwen: markante panden uit een ver of recent verleden waar iedereen zomaar aan voorbij loopt. Op duic.nl breng ik er elke maand een in beeld. Veel andere gebouwen zijn echter verdwenen: gesloopt, afgebrand of onherkenbaar verminkt. Bekende voorbeelden zijn verzekeringsgebouw De Utrecht en Kasteel Vredenburg. Misschien komen die hier nog eens langs, maar ik begin met een gebouw dat op dit moment wordt afgebroken. Ironisch: in de jaren 70 stond het symbool voor de sloop van historische bebouwing en nu is dit deel van Hoog Catharijne zelf slachtoffer van de slopershamer.

Op 24 september 1973 opende prinses Beatrix Hoog Catharijne door een fonteinsculptuur van kunstenaar Jan Mulder in gebruik te stellen aan de voet van de roltrappen in de Clarentuin. Buiten liepen actievoerders met spandoeken als 'Dag vogels, dag bloemen, dag Utrecht' terwijl anderen 'smeten met geld' (nepbankbiljetten). Hoog Catharijne was een omstreden project vanwege de omvang, de grootschalige sloop en de almacht van bouwbedrijf Bredero. Toch trok het winkelcentrum op de eerste dag 100.000 bezoekers en zou het een commercieel succes worden.

Allure

Hoog Catharijne is ontworpen door drie architecten onder leiding van een stedenbouwkundige. Dit team werkte bijna anoniem; men zag het als een rationeel proces. Functionalisme vormde het uitgangspunt en beton het basismateriaal. De winkels waren verdeeld over twee niveau's en er was eigenlijk geen begane grond. In dit naar binnen gerichte complex was de Clarentuin een open plek waar het goed toeven was. Wit en zwart marmer, waterpartijen, palmbomen en een terras gaven het binnenplein allure. Het was een soort binnentuin, wat met de ligging aan het Clarenburg de naam Clarentuin verklaart. Oorspronkelijk de naam van het café met terras werd al snel het hele plein zo genoemd.

Eén van de architecten, K.F.G. Spruit, benadrukte de ontmoetingsfunctie van het overdekte toegangsplein. Het moest de plek worden "waar de nieuwe stationswijk gaat leven. We spreken af op het plein moet een vanzelfsprekendheid worden. Kinderen moeten er kunnen spelen, bejaarden op een bankje een soort woonkamer vinden. Je moet er prettig op een terrasje kunnen zitten."

Aftakeling

In de jaren 70 waren er nog nauwelijks daklozen en junks. Veranderende tijden zorgden voor een langzame aftakeling van Hoog Catharijne. In de Clarentuin begon de neergang begin jaren 80 met het dichtmaken van de waterpartijen waar teveel troep in kwam. De palm- en olijfbomen werden vervangen door kunstbloemen in felle kleuren.

In een poging de verloedering te keren kreeg het winkelcentrum in 1995 een opknapbeurt. Pasteltinten en ronde vormen die niet bij de oorspronkelijke architectuur pasten resulteerden in een allegaartje. De Clarentuin kreeg een grote glazen koepel en halfronde trappen. De marmeren zitelementen en het fonteinplastiek, ooit door Beatrix onthuld, sneuvelden. Ook de koffietent met terras keerde niet terug.

Van verblijfsplek was de Clarentuin rond 2000 puur een doorgangsruimte geworden. Het aantal passanten groeide tot zo'n 100.000 per dag. Alleen 's nachts werd er nog verbleven: er sliepen meestal zo'n 25 daklozen in de Clarentuin. Ze werden 's ochtends vroeg gewekt door de beveiliging, waarna schoonmakers de ruimte klaarmaakten voor klanten en passanten.

Nieuw entreegebouw

De laatste jaren kromp de Clarentuin steeds verder door schuttingen en tijdelijke winkels, totdat in september de sloop begon. Ik had graag gezien dat de Clarentuin was teruggebracht in de staat van de jaren 70, compleet met marmer, fontein, palmen en terras. Misschien een nostalgische gedachte, maar zo zou iets zichtbaar zijn gebleven van het oorspronkelijke Hoog Catharijne — een onlosmakelijk onderdeel van de Utrechtse stadsgeschiedenis.

Het nieuwe entreegebouw van Hoog Catharijne, dat rechts van de Clarentuin aan het Vredenburg verrijst, zal zeker een verbetering zijn voor de routing en doorstroming. Architectonisch krijgt het echter weinig karakter. Wordt niet dezelfde fout gemaakt als 40 jaar terug door iets neer te zetten zonder oog voor verleden en toekomst?

Monumentenfreak Arjan den Boer schrijft op duic.nl over vergeten gebouwen en in de DUIC-krant over verdwenen gebouwen.