De spectaculaire Christus Koningkerk aan de Marshalllaan

Verschenen in DUIC-krant (huis-aan-huis in Utrecht) no. 4, februari 2016

Dit jaar sluiten er in Utrecht vijf katholieke kerken. Hopelijk krijgen ze een nieuwe bestemming en kan sloop worden vermeden. Al in 1988 werd een kerk afgebroken aan de Marshalllaan op Kanaleneiland, toen nog geen dertig jaar oud. Dit fraaie staaltje Wederopbouwarchitectuur had nooit gesloopt mogen worden. "De kerk heeft door de bijzonder mooie en evenwichtige bouw niet alleen in ons land maar ver daarbuiten de aandacht getrokken," schreef het Utrechts Nieuwsblad in 1964. Gelukkig is er wel een onderdeel bewaard gebleven.

Dankbaarheid

De wijk Kanaleneiland, waarvan de bouw in 1955 begon, moest ruimte bieden aan zo'n 30.000 inwoners. De ontkerkelijking had nog niet toegeslagen, dus hoorden bij een nieuwe wijk nieuwe protestantse en katholieke kerken. In 1961 zegende kardinaal Alfrink de eerste van drie katholieke kerken in: de Christus Koningkerk aan de Marshalllaan. Het was niet zomaar een parochiekerk maar ook een votiefkerk, gebouwd uit dankbaarheid aan God. De Utrechtse katholieken hadden in de oorlog de gelofte gedaan een votiefkerk te bouwen als de stad gespaard bleef, en zamelden hiervoor geld in.

De architect was de Groninger Coen Bekink. Hij zette een modern en sculpturaal gebouw neer met een opvallende plattegrond en imposante voorgevel. Een betonnen pyloon die uitliep in een kruis diende als toren. Net als bij zijn Groningse kerk Maria Moeder Gods uit dezelfde tijd liet Bekink zich inspireren door de befaamde Notre Dame du Haut van architect Le Corbusier uit 1955.

Kunstenaar/tandarts

Zowel de symbolen en figuren op de toren als het opvallende votiefraam van glas-in-beton waren ontworpen door de kunstenaar/tandarts Max Reneman. Zijn vader had hem alleen toegestaan kunstenaar te worden als hij ook een 'echt vak' leerde. Later zou hij zich aansluiten bij Provo en Robert Jasper Grootvelds 'Deskundologisch Laboratorium', maar rond 1960 werkte de van huis uit katholieke Reneman veel voor kerken. Hij was een leerling van Heinrich Campendonk, specialist in glas-en-lood en monumentale gevelkunst.

Op de kleurrijke en grillig gevormde glas-in-betonwand, die de sfeer in de grote kerkzaal bepaalde, herkenden sommigen de vogel Phoenix die uit de as herrees. De kunstenaar zelf hield het wat vager: "de vogel, de schelp, het water, de wolken en lucht maken zichtbaar 't Leven, dat eeuwig leeft."

Afbraak

Kerkverlating en de veranderde bevolkingssamenstelling van Kanaleneiland zorgden er in 1988 voor dat de drie katholieke parochies in de wijk samengingen in de Wederkomst des Herenkerk aan de Marco Pololaan. De Christus Koningkerk werd verkocht aan een bouwbedrijf dat het kerkgebouw verving door een anoniem appartementengebouw. Niets aan de Marshalllaan 139 herinnert nog aan het expressieve gebouw dat er ooit stond. Gelukkig werd bij de sloop wel een deel van de glas-in-betonwand gedemonteerd en bewaard.

Het kunstwerk — althans de bovenste helft — werd herplaatst in de Wederkomst des Herenkerk. Deze heeft echter een veel soberder architectuur en het raam komt er minder goed tot z'n recht. In 2015 moesten de overgebleven katholieken van Kanaleneiland ook dit onderkomen verruilen voor een (naastgelegen) kleine zaal. De kerk werd te koop gezet, wel met als voorwaarde het kunstwerk te behouden bij eventuele sloop. Goed nieuws: er komt binnenkort een gezondheidscentrum in het gebouw aan de Marco Pololaan, zodat het werk van Max Reneman voor Kanaleneiland behouden blijft.

Monumentenfreak Arjan den Boer schrijft op duic.nl over vergeten gebouwen en in de DUIC-krant over verdwenen gebouwen.