Bijna-beeldenstorm in de Domkerk door raam Jan Toorop

Katholieke kunstenaar riep grote weerstand op bij protestantse kerkgangers in 1924

door

Ontwerp voor het Driekoningen-venster door Jan Toorop, 1924 (Catharijneconvent) Tot eind mei 2016 is in het Gemeentemuseum in Den Haag een grote tentoonstelling te zien van de veelzijdige Jan Toorop (1858-1928). Met Van Gogh en Mondriaan behoorde hij tot de belangrijkste Nederlandse kunstenaars rond 1900. Toch is hij vooral bekend van zijn slaolie-affiche.

Minder bekend is dat Toorop, nadat hij zich in 1905 tot het katholicisme bekeerde, ook glas-in-loodramen ontwierp. De meeste ontwerpen werden nooit uitgevoerd, met uitzondering van de Apostelramen in de Sint-Josephkerk in Nijmegen (1915). Bijna had ook de Utrechtse Domkerk een groot raam van Toorop gehad. Het feit dat de kunstenaar katholiek was riep echter grote weerstand op bij de protestantse kerkgangers.

In 1923 aanvaardde de Kerkvoogdij van de Domkerk een schenking van het echtpaar Loudon, die eerder geweigerd was door de Grote Kerk in Den Haag. Het bijna 8 meter hoge venster moest in de Dom een plaats krijgen in de kapel van Jan van Arkel. Ook de Utrechtse kerkgangers wisten de schenking echter niet te waarderen.

Tegenstanders wisten het slim als 'Mariaraam' te framen, maar in werkelijkheid was het onderwerp de Aanbidding der Koningen. Er vonden protestvergaderingen plaats met honderden bezoekers die zich grote zorgen maakten over de 'verroomsching' van de Domkerk, die ook al bleek uit het blootleggen van Middeleeuwse decoraties bij de grote restauratie die op dat moment gaande was. Men sprak van 'een museum van Godslastering' en een enkeling riep zelfs op tot een nieuwe beeldenstorm, mocht het raam er komen. Anderen hoopten op een goddelijke ingreep:

Laat dan straks het Maria-raam maar geplaatst zijn in de Domkerk, tot vreugde van Rome. Dat Mariabeeld in een Protestantsche kerk zal juist het protestantsche bewustzijn verlevendigen en wanneer straks in de Domkerk met donderend geklank het Lutherlied zal opklinken, dan zal de hemelsblauwe kleur van het Maria-raam verbleeken en het raam zal aan stukken springen als symbool van het uiteenvallen van Rome.

Volgens het bericht uit het Utrechtsch Nieuwsblad van 7 juni 1924 maakten deze woorden grote indruk op de aanwezigen van de protestbijeenkomst.

Oproep tegen Toorop-raam, Utrechtsch Nieuwsblad, 1924

Tijdens de Toorop-rel werkte kunstenaar Richard Roland Holst aan een ander venster voor de Domkerk: het Evangelistenraam, dat in 1926 onthuld werd. Hoewel de voorstelling een protestantser karakter had, verbaasde het een enkeling dat de roomse Toorop zoveel meer weerstand opriep dan Roland Holst, 'die niets is'! Overigens waren de meest fanatieke tegenstanders ook tegen het Evangelistenraam, en liet Roland Holst zich zelf negatief uit over het ontwerp van Toorop.

De kerkvoogden hielden ondanks de grote druk voet bij stuk. Uiteindelijk loste het probleem zichzelf op: Toorop werd in 1926 ziek en kon het raam niet meer voltooien. Hij overleed in 1928; zijn ontwerp voor het Driekoningen-raam (zie boven) wordt bewaard door Museum Catharijneconvent.

Bovenstaande is deels gebaseerd op mijn artikel 'De Utrechtse glazen van Richard Roland Holst' in: Tijdschrift Oud-Utrecht, februari 2016. Verder heb ik geraadpleegd: Carine Hoogveld, 'Glas in lood in Nederland, 1817-1968', Den Haag 1989.

of stuur een e-mail: arjan@arjandenboer.nl

Reacties