Toen vorig jaar het project Museumtours ('museumbezoek vanuit je
luie stoel') werd aangekondigd, was ik zeer geïnteresseerd. Als
museumliefhebber, webontwikkelaar voor musea en amateur-beoefenaar
van panorama-fotografie had ik hoge verwachtingen. Het idee van een
soort 'tentoonstellinggemist' maakte mij enthousiast.
Nu de eerste museumtours beschikbaar zijn - van Willet-Holthuysen,
Princessehof en Muiderslot - is mijn teleurstelling groot. Het
resultaat oogt als iets van tien jaar terug en de pretenties 'bijna
als real-life museumbezoek', 'uniek experiment' en 'voor het eerst'
worden niet waargemaakt.
Museumtours toont 360 graden-panorama's waarop je kunt rondkijken in museumzalen. Dat is niet nieuw; het innovatieve van Museumtours zou erin zitten dat verschillende ruimtes/panorama's met elkaar verbonden zijn door een soort interactieve videofilmpjes, en dat er allerlei extra informatie verschijnt, zoals afbeeldingen en video-interviews. Op een plattegrondje zie je waar je bent en welke kant je opkijkt en een commentaarstem vertelt wat er in de ruimte te zien is. Museumtours is doorontwikkeld vanuit de - inmiddels niet meer bestaande - Israelische software Quiksee door Louter. Het project kreeg in 2009 subsidie van de regeling Innovatie cultuuruitingen van OCW. Er is een uitgebreid blog over het totstandkomingsproces. De huidige 'pilot' van drie musea ging 14 april online.
Begindagen
Mijn teleurstelling begint met de matige kwaliteit van de
panorama-beelden en het mini-formaat waarop deze worden getoond. Je
kunt ook niet inzoomen - een groot gemis. Daar komt bij dat de
panorama's uitsluitend horizontaal draaien; je kunt niet omhoog of
naar beneden kijken. Toch niet onbelangrijk in bijvoorbeeld een
kasteelzaal of stijlkamer. De verticale field-of-view (zoals dat
heet) is hooguit 70 graden, wat benauwd aanvoelt. Dit doet allemaal
sterk denken aan de begindagen van de panorama-fotografie op
internet, meer dan tien jaar geleden. Inmiddels zijn we al jaren in
het tijdperk van de volledige 360x180 graden panoramafoto's, soms
in gigapixel-kwaliteit, die schermvullend kunnen
worden weergegeven. Beperkingen die er vroeger waren, zoals
langzame verbindingen, lage resolutie van digitale camera's en
gebrek aan geschikte tools zijn allang achterhaald.
Dat Museumtours dit 'digitaal erfgoed' weer als nieuw presenteert
zal wel te maken hebben met de gekozen opnametechniek voor de
'tussenfilmpjes' (met een videocamera). Wellicht zijn er ook
budgettaire redenen; hoewel goede panorama-fotografen best
betaalbaar zijn, zijn ze misschien duurder dan de gekozen
oplossing. Maar is dat ook zo als je het ontwikkeltraject van
Museumtours meerekent?
Bizar
Ik vind het bizar dat Museum Willet Holthuysen (onderdeel van
Amsterdam Museum) meedoet aan Museumtours, terwijl die al vele
jaren een mooie virtuele tour op hun site hebben staan
(gebruik vooral de fullscreen-knop). Die is gemaakt door Cees de
Jonge, een van de kwaliteits-panoramafotografen die in de
museumsector actief is. Dit moet voor hem bijna een belediging
zijn.
Als referentie voor de huidige stand der panoramafotografie in musea wil ik de panorama's noemen die Frank van der Pol heeft gemaakt van de tentoonstelling Egyptische Magie voor het Rijksmuseum van Oudheden. Zoom maar eens in op de vitrines (vooral het tweede panorama). Kijk dan nog eens naar Museumtours.
Tussenfilmpjes
Panoramafoto's zijn altijd op één punt genomen, dus je kunt niet
vrij door een ruimte bewegen. Wel kun je van het ene naar het
andere panorama 'springen'. Als je maar veel panorama's maakt,
zoals Street View dat doet, en een overvloeier toont
tussen de panorama's, lijkt het een beetje alsof je vrij kunt
bewegen. Museumtours koos een andere oplossing. Er worden
video-opnames gemaakt van het lopen (of in dit geval rijden op een
statief) van de ene naar de andere ruimte. Die filmpjes worden niet
lineair afgespeeld, maar je scrollt er als het ware doorheen met de
muis (of met de aangeboden pijltjes). Zo lijkt het of je zelf naar
de volgende ruimte beweegt en zie je ook deuren, gangen en trappen
langskomen.
Dit is best wel innovatief. Maar het resultaat is naar mijn mening
niet spectaculair. Dat komt natuurlijk door de beperkte
beeldkwaliteit en -grootte, maar ook omdat je in de tussenstukken
alleen maar voor- en achteruit kunt, dus niet om je heenkijken. Dit
is een probleem voor de gebruiksvriendelijkheid, want je moet maar
net door hebben wanneer je wel en niet om je heen kunt kijken, en
je mist snel een panorama.
Het principe van verbindingsfilmpjes tussen panorama's is ook
toegepast bij het Anne Frank Huis in het Achterhuis Online. Daar worden ze echter wel
lineair afgespeeld. Dat vind ik eigenlijk beter, omdat er dan geen
verwarring is waar je kunt rondkijken en waar niet.
Verrijking of verarming?
Museumtours biedt op je tocht door een museum of tentoonstelling
extra informatie in de vorm van afbeeldingen en filmpjes die in de
kantlijn verschijnen. Mooi is dat die meeveranderen met je
kijkrichting. De hoeveelheid varieert overigens sterk per ruimte en
museum. De thumbnails in de kantlijn kun je aanklikken om een iets
grotere versie te bekijken en de tekst te lezen, of een filmpje af
te spelen waarin iemand iets vertelt (zoals een conservator of een
acteur die een historisch personage speelt). Daarbij krijg ik -
opnieuw - het gevoel in een tijdmachine te stappen naar de jaren
'90. De filmpjes en foto's zijn priegelig klein en soms slecht
geschaald. De collectiestukken op de foto's zijn vaak niet groter,
maar juist kleiner dan de panorama-foto! In dat geval kun je beter
van een verarming dan van een verrijking spreken. Zo komt je
collectie niet tot z'n recht en er is geen sprake van een 'bijna
real-life museumbezoek'. Het staat in schril contrast met het
recente Google Art Project, waar je met StreetView bij
een aantal musea naar binnen kunt om tot in het kleinste details op
kunstwerken in te zoomen. Natuurlijk, Google heeft een heel ander
budget, maar mooie zoomtechnieken - of gewoon grotere foto's -
zijn ook met lage budgetten mogelijk. Ook videofilmpjes wil je anno
2011 fullscreen bekijken en niet in postzegelformaat.
Uitsterven
Museumtours worden weergegeven met behulp van Flash, een techniek
die op z'n retour is. Een paar jaar geleden was het nog zo'n beetje
de enige optie voor multimedia op websites, maar onder invloed van
iPhone en iPad (die geen Flash ondersteunen) en de komst van
HTML5 en CSS3 in moderne webbrowsers zijn de dagen van Flash
geteld. Natuurlijk zijn er nog een hoop sites in de lucht die Flash
gebruiken en het duurt vast nog even voor die zijn uitgestorven,
maar de ontwikkeling is onomkeerbaar. Daarom is het zonde dat
Museumtours voor (alleen) Flash heeft gekozen. Er zijn inmiddels
zeer goede video- en panorama-viewers beschikbaar in HTML5/CSS3,
die ook perfect werken op bijvoorbeeld de iPad. Daar
komt bij dat Museumtours zelfs de tekst en afbeeldingen in Flash
toont. Die zijn daardoor niet vindbaar voor zoekmachines en je kunt
ze lastig of niet printen, kopiëren, opslaan of doorsturen.
Advies
Mijn advies aan musea moet helaas zijn om niet deel te nemen aan
Museumtours, maar om een goede panorama-fotograaf in te huren en
deze (of de eigen webbouwer) een virtuele tour met plattegrond, hotspots, audio,
video enzovoort te laten samenstellen met behulp van KRpano, een
veelzijdige panorama-viewer die behalve in Flash ook op de iPhone
en iPad werkt. Maak desnoods ook wat panorama's op de gang, en
verbind ze met elkaar met overvloeiers - fluitje van een cent in
KRpano. Het resultaat zal beter zijn dan Museumtours.
Tot slot
Mijn oordeel over Museumtours is gebaseerd op de techniek, de
functionaliteit en het uiterlijk, niet op de inhoud van de teksten,
audio en video. Ik twijfel er niet aan dat deze met zorg zijn
samengesteld door of samen met de musea. Al dit werk komt helaas
niet goed tot z'n recht. Ook heb ik geen oordeel over de
achterliggende beheersoftware waarmee de musea zelf informatie
kunnen koppelen aan Museumtours. Misschien werkt dat wel heel
handig, maar uiteindelijk gaat het om het resultaat aan de
voorkant.