Spoorwegmuseum bij Utrecht CS door Sybold van Ravesteyn

Een onuitgevoerd ontwerp uit 1941

door

Deze maand augustus heb ik benoemd tot Sybold van Ravesteyn-maand. Van vier stukken over deze Utrechtse architect verscheen de eerste over zijn seinhuizen en stations op RETOURS. Dit is het tweede stuk.

Ontwerp Spoorwegmuseum, Sybold van Ravesteyn 1941 (Het Utrechts Archief)

Het Utrechtse station van Van Ravesteyn, gesloopt in 1975, is bij sommigen nog bekend. Bijna niemand weet echter dat hij in 1941 ook een nieuw Spoorwegmuseum heeft ontworpen, tussen het station en de Leidseveertunnel in — waar nu het nieuwe Noordgebouw moet komen. Samen met de door hem ontworpen tunnel, het seinhuis en het station zou het een ware Van Ravesteyn-boulevard zijn geworden. Dat het anders is gelopen maakt het niet minder interessant om het ontwerp nader te bekijken. Maar eerst wat context.

Voorgeschiedenis

Het Spoorwegmuseum was opgericht in 1927. Het kwam voort uit de verzameling van spoorwegbeambte G.W. van Vloten. Er werd een zaal voor vrijgemaakt in Hoofdgebouw II van de spoorwegen aan het huidige Moreelsepark. De collectie bestond uit modellen, afbeeldingen en attributen, dus nog geen echte locomotieven en rijtuigen.

Affiche Spoorwegmuseum, Jac. Jongert 1930 (coll. Arjan den Boer)Affiche Spoorwegmuseum Rijksmuseum, Karel Thole 1942 (coll. Arjan den Boer)

Twee affiches uit mijn verzameling laten het vervolg zien. Het eerste uit 1930 geeft aan dat museum aan de (toen nog) Moreelselaan 4 gevestigd was, inmiddels in twee zalen. Het andere affiche uit 1942 laat zien dat het museum verhuisd was naar het Rijksmuseum in Amsterdam! De NS had de ruimte in het HGB II zelf nodig, volgens sommige berichten onder druk van de bezetter.

Gezien het plan van Van Ravesteyn dacht men blijkbaar eerst aan een eigen gebouw in Utrecht. Er werd echter een tijdelijke oplossing gevonden in de oostvleugel van het Rijksmuseum. Tijdens de oorlogsjaren trok het museum daar nog 30.000 bezoekers. In 1945 werd de collectie opgeslagen op de zolder van Amsterdam CS en in 1954 kreeg het museum z'n huidige plek: het voormalige Maliebaanstation in Utrecht.

Locatie niet-gebouwd Spoorwegmuseum in 2016 (Arjan den Boer)

De locatie

Van Ravesteyns Spoorwegmuseum had moeten verrijzen op een taps toelopend stuk grond van zo'n 1000 m² ten noorden van het station, aan de centrumzijde, gelegen tussen de Leidsche Rijn en de in 1940 gereed gekomen Leidseveertunnel. Het was de plek waar tot 1937 het Buurtstation stond. Zowel de tunnel als de Leidsche Rijn zijn tegenwoordig nog aanwezig, maar in marginale staat. Dat zal de komende jaren hopelijk verbeteren.

Details Leidseveertunnel in 2016 (Arjan den Boer)

Het ontwerp

Dwarsdoorsnede, Sybold van Ravesteyn, 1941

De architect schetste in 1941 een enigszins trapeziumvormig gebouw met twee hoofdverdiepingen en twee tussenverdiepingen. Het totale vloeroppervlakte bedroeg 2400 m². De tweede verdieping zou een ronde vide krijgen, zodat je kon neerkijken op De Arend — de replica van Nederlands eerste stoomlocomotief, herbouwd bij het eeuwfeest van de spoorwegen in 1939. Verder leek het gebouw geen ruimte te bieden voor treinen op ware grootte, terwijl voor de oorlog toch al de stoomloc SS 13 en een paardentramrijtuig tot de collectie behoorden.

Plattegrond begane grond, Sybold van Ravesteyn, 1941

Aan de rechterkant, bij de tunneltoegang, ontwierp Van Ravesteyn een rond gedeelte met de entree, het trappenhuis en ook de kamer van de directeur, destijds Henri Asselberghs. Als ik de tekening bekijk is het mij niet helemaal duidelijk of de verdiepingen van het ronde gedeelte, voorzien van kleine halfronde vides, als tentoonstellingsruimte dienden of dat het een zeer imposant trappenhuis moest worden.

Gevelontwerp, Sybold van Ravesteyn, 1941

De buitenzijde sloot goed aan bij de architectuur van station, seinhuis en tunnel. Net als deze gebouwen was de gevel hoogstwaarschijnlijk van natuursteenpleister gedacht. Het gebouw oogde als een hogere versie van het kantoorgebouw De Holland in Dordrecht, ook voorzien van pilasters met verticale ramen ertussen. Er waren ook overeenkomsten met de gebouwen voor Diergaande Blijdorp die Van Ravesteyn in dezelfde jaren ontwierp.

Kantoorgebouw De Holland (Onderwijsmuseum) in Dordrecht, 2016 (Arjan den Boer)

Tot slot

Misschien is maar goed dat het Spoorwegmuseum van Van Ravesteyn niet is doorgegaan, want anders was het waarschijnlijk allang gesloopt. In de eerste plaats omdat het niet zou voldoen als Spoorwegmuseum, omdat de nadruk steeds meer op groot materieel (treinen) kwam te liggen. En daarnaast omdat de ruimte in het steeds drukker wordende stationsgebied schaars is. Maar ook omdat men het werk van Van Ravesteyn in de jaren 60, 70 en 80 niet wist te waarderen. En tot slot omdat het Spoorwegmuseum de perfecte herbestemming is voor het Maliebaanstation.

of stuur een e-mail: arjan@arjandenboer.nl

Reacties

Nico Spilt 17 augustus 2016 09:12

Leuk verhaal, deze geschiedenis kende ik nog niet!