Verken 440 Belgische spoorwegaffiches

door

Zaterdag was in Gent Apps for Culture rond Vlaamse Open Cultuur Data. Ik heb thuis gewerkt aan een toepassing met gegevens van de NMBS, de Belgische spoorwegen. Zij stellen een deel van hun erfgoedcollectie open voor hergebruik. Veel ervan is binnenkort te zien in het nieuwe Train World in Schaarbeek. Ongeveer de helft bestaat uit affiches, vooral van na de Tweede Wereldoorlog. Ik heb deze gecombineerd met affiches uit de Universiteits­bibliotheek Gent en aangevuld met enkele uit het Spoorweg­museum en m'n eigen collectie. Je kunt deze 440 spoorwegaffiches nu verkennen in Pivot - een tool die je makkelijk selecties laat maken op periode, verbanden leggen via trefwoorden en inzoomen op de afbeeldingen:

open Pivot-toepassing Belgische spoorwegaffiches

Open Pivot Belgische spoorwegaffiches

Vooruitstrevend
De Belgische spoorwegen waren in de jaren '60 vooruitstrevend wat betreft affiche-ontwerp. Dit is vooral te danken aan de ontwerpers Paul Funken en André Pasture. Zij ontwikkelden een Belgische variant van de Swiss Style met strakke typografie, veel witruimte en geabstraheerde of geometrische voorstellingen. Ze werden hierin voorgegaan door Leo Marfurt, een Belgisch-Zwitserse ontwerper die helaas niet in deze dataset voorkomt. Het hoogtepunt van het Belgische affiche-ontwerp vind ik Pastures affiche voor de TEE Edelweiss uit 1966.
In Pivot zijn met het filter Ontwerper 47 affiches van Funken en 46 affiches van Pasture te vinden. Als je met sorteervolgorde Jaar (standaard) kiest voor Toon als grafiek krijg je een mooie tijdlijn die de ontwikkeling van hun oeuvres laat zien.

Tijdbalk met affiches van PAsture

Gebruikte bronnen

De drie aanvullende bronnen zijn vooral gekozen met het oog op de periode voor de Tweede Wereldoorlog. Bij deze bronnen heb ik de summiere data aangevuld met gegevens uit het boek Affiches op het spoor, spoorwegaffiches in Belgie 1833-1985 van Pieter Neirinckx.

Meertaligheid
Wat opvalt in het overzichtsbeeld van Pivot is dat veel affiches zich lijken te herhalen. Toch zitten er geen doublures in: dit zijn meertalige affiches of met een net iets ander opschrift. In België werden affiches van de spoorwegen uiteraard zowel in het Nederlands als Frans uitgebracht. Soms zijn er ook nog Engelse of Duitse versies, bedoeld voor toeristen. In de data was geen mogelijkheid om de taalvarianten er eventueel uit te filteren. Als dit wel het geval was zouden er ongeveer 250 affiches overblijven.

(Niet) tot op detail
De NMBS stelt de beelden alleen in lage resolutie beschikbaar, maar de UB Gent en het Geheugen van Nederland bieden een hoge resolutie aan. In Pivot kun je op die affiches dan ook tot op detail inzoomen, op de andere dus helaas niet zo ver. Ik heb voor het gemak een filter-optie toegevoegd op hoge/lage resolutie.

Auteursrechten
Open Data houdt in dat hergebruik voor welk doel dan ook is toegestaan. De NMBS en de UB Gent delen hun beschrijvingen onder een Creative Commons Naamsvermelding-licentie (CC-BY), maar hun beeldmateriaal onder licenties met enige beperkingen (NMBS: CC-BY-SA en UB Gent: CC-BY-NC-SA).
Complicerende factor is dat de auteursrechten op de affiches bij de makers liggen, niet bij de collectiehouders. Wellicht heeft de NMBS als opdrachtgever een deel van de auteursrechten zelf, omdat dit destijds met de makers is overeengekomen. Dit zal zeker niet voor alle affiches gelden, en al helemaal niet voor de UB Gent. Echt open is deze data dus alleen wat betreft de beschrijvingen; je kunt je afvragen of de CC-licenties op de afbeeldingen wel juist zijn.

Het Spoorwegmuseum in Utrecht heeft z'n collectie nog niet als Open Data beschikbaar gemaakt. Daarom heb ik slechts een kleine selectie gebruikt van affiches ouder dan 70 jaar die inmiddels tot het publieke domein behoren. Hopelijk volgt het Spoorwegmuseum het Belgische voorbeeld!

of stuur een e-mail: arjan@arjandenboer.nl

Reacties

Marc Veldeman 14 juni 2014 11:43

Hallo Arjan,

Mooi initiatief. Als je je collectie spoorwegaffiches wil uitbreiden, geef gerust een seintje: info@curve-art.be, www.curve-art.be
Vriendelijke groeten,
Marc