Gedeelte van het artikel dat ik schreef voor Tijdschrift Oud-Utrecht van februari 2017, met extra foto's die niet in het tijdschrift pasten.
De klassieke stationsrestauratie bestaat niet meer. Het in december 2016 geopende station Utrecht Centraal telt talloze horecaformules, variërend van fastfood tot slow coffee. Utrecht kende van ongeveer 1855 tot 2011 een stationsrestauratie.
Van de tijd tot de Tweede Wereldoorlog is moeilijk te achterhalen wat er gegeten en gedronken werd en hoe het bedrijf werd gerund. Van de jaren kort na de oorlog weten we veel meer dankzij menu's, foto's achter de schermen en een artikel in Nieuw Spoor, het personeelsblad van de NS. Dat vroeg zich in 1949 af "hoevelen van ons er ook maar een flauw vermoeden van hebben hoeveel mensen er nodig zijn om een restauratie draaiende te houden" en ging daarvoor langs bij de Utrechtse restauratie.
Het antwoord, gegeven door bedrijfsleider M. Mos, was verrassend: er waren zo'n 200 personeelsleden, inclusief de koffiekarretjes op de perrons. "Zeventig kellners zorgen er voor, op de perrons en in de wachtkamers, dat u, als u dat wenst, uw natje en uw droogje krijgt. In de keuken werken zestien koks … Zes bakkers zorgen er in de ondergrondse bakkerij voor, dat de voorraad broodjes, gebakjes, koekjes enz. nooit uitgeput raakt." Daarnaast waren er ploegen met vrouwen die grote hoeveelheden aardappels schilden en groenten schoonmaakten.
In de kelder onder het station bevond zich een indrukwekkend labyrint van dienstruimtes: bier- en wijnkelders, koelcellen, kleed- en waslokalen, machinekamers, pompruimtes en een voorraadkamer. "Deze laatste kamer heeft veel weg van een grote kruidenierswinkel. Stapels blikken rijen zich aan een tot een voorraad waarmee een normaal huisgezin jaren toe zou kunnen."
Bijna alles werd in grote hoeveelheden vers geproduceerd. "De ijsbereiding kan per dag 30.000 porties leveren en de heer Mos verzekert ons, dat dit grote aantal op warme dagen grif van de hand gaat. Ook de bakkerij heeft een flinke omvang. Een 5.500 gebakjes per dag, om nog maar niet van amandelbroodjes en andere lekkernijen te spreken, vinden hun weg naar de consumenten in de restauratie." Per maand werden op station Utrecht zo'n 200.000 kopjes koffie geschonken, zo'n 20.000 warme maaltijden geserveerd en "gemiddeld 45.000 belegde broodjes verdwijnen in de grage magen."
Wat stond er op het menu in de Utrechtse stationsrestauratie? We kunnen het zien op een tweetal — bij Kemink en Zoon — gedrukte menu's uit 1948. Deze werden voor speciale gelegenheden toepasselijk geïllustreerd, zoals de viering van 1900 jaar Utrecht op 10-11 juli en het 50-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina op 17 augustus. Van elk menu verschenen drie versies: 1e klasse (restaurant), 2e klasse (café) en 3e klasse (wachtzaal). De gerechten waren deels hetzelfde, maar de prijzen verschilden zo'n 20% per klasse.
Een menu — à ƒ 1,65 in de 2e klasse — bestond bijvoorbeeld uit koninginnesoep, ragoutschotel, groente, aardappelen en fruit. Los op de kaart stonden primeurs (bv. toast met zalm), hors-d'oeuvres (halve kreeft), soepen (kippensoep), vis (tarbot), vlees (Duitse biefstuk), groenten (fijne doperwten), gevogelte (halve kip) en entremets (warme ijstaart). In de 3e klasse werd geen ijstaart geserveerd maar wel pudding met saus. Men kon daarnaast kiezen uit acht belegde broodjes, waarbij kaas echter als optie ontbrak. De wijnkeuze beperkte zich tot drie soorten, maar daaronder bevond zich wel een 14 jaar oude Bourgogne Mercurey die per fles ging à ƒ 6,25.
'Van stationskoffiehuis tot horecaconcept', het volledige artikel over de Utrechtse stationsrestauratie van 1855 tot 2016 door Arjan den Boer, is te lezen in Tijdschrift Oud-Utrecht van februari 2017.
Hier te koop of te bestellen.
De vergeten locatie van het eerste SpoorwegmuseumVan 1928-1935 in het ATO-gebouw, Moreelselaan 4 (Stationsplein)
Station Utrecht CentraalOverzicht 175 jaar historie
Fietsenstalling van Gerrit Rietveldbij station Utrecht CS
Het sculpturale seinhuisbij de Leidseveer-tunnel
