Nooit gebouwd Utrecht

PechaKucha Dag van de Architectuur: zo had de stad er ook uit kunnen zien!

door

Op 17 juni 2016, tijdens de PechaKucha Night in het Centraal Museum ter gelegenheid van de Dag van de Architectuur, heb ik twintig onuitgevoerde ontwerpen laten zien voor gebouwen, wijken, pleinen en parken van de 14e t/m de 21e eeuw. Vertrouwde plekken zoals de Dom, de Neude en Hoog Catharijne zouden er namelijk ook totaal anders uit hebben kunnen zien. Hieronder de slides met bijschrift (fullscreen-knop aanbevolen) en daaronder de volledige tekst.

  1. De Dom is het icoon van Utrecht, maar had er ook heel anders uit kunnen zien. In het ontwerp van 1320 had de toren een spits. Ook was er sprake van een westwerk met twee torens, zoals de Dom van Keulen. Het ging niet door door geldgebrek en veranderende inzichten — zoals vaker natuurlijk.
  2. Dat gold ook voor plannen voor stadsuitbreidingen. In 1670 bedacht Everard Meyster een ring om de oude stad heen, met woonwijken en een vestingmuur. Linksboven een zeehaven met een kanaal naar de Zuiderzee!
  3. Meyster bouwde voort op het plan van burgemeester Hendrick Moreelse. Die had een uitbreiding bedacht aan de westkant, met strakke woonblokken en grachten. Het ging niet door, maar sommige grachten waren al aangelegd, zoals de Kruisvaart.
  4. Rond 1830 werden de stadsmuren gesloopt. Landschapsarchitect Jan David Zocher maakte een plan voor de invulling. Aan de zuidoostkant een romantisch park, in het noordwesten een stadsuitbreiding in strenge neoclassicistische stijl. Er zijn alleen wat losse panden van gebouwd.
  5. Zocher ontwierp in 1860 meerdere opties voor het bolwerk Lepelenburg. Als de linker optie was doorgegaan hadden we geen rondjes kunnen varen, en in de rechter variant stonden er villa's op het Lepelenburg.
  6. In 1870 dreigde het Zocherpark al te sneuvelen. De Oosterspoorbaan naar Hilversum werd dwars over de singel en het plantsoen gepland, met een station bij het Hyronimusplantsoen. Na veel protest werden de spoorbaan en het station naar achter de Maliebaan verschoven.
  7. In 1920 maakte Berlage een stedenbouwkundig plan voor Utrecht. Hij liet de Oosterspoorbaan verdwijnen en op de plek van het Maliebaanstation tekende hij een groot gebouw in de vorm van een 8. Hij wilde daar een Universiteitscampus maken. Dat is pas later op de Uithof gebeurd.
  8. Ook een 8-vormig ontwerp was dit geheel nieuwe stadhuis door architect P.J. Houtzagers in de jaren 20. Het liep van de Stadhuisbrug tot de Minrebroedersstraat. Berlage had ook al een nieuw stadhuis getekend dat helemaal tot aan de Neude reikte.
  9. Over de Neude gesproken, in 1895 werd de eerste Utrechtse watertoren midden op de Neude gepland. Na protest besloot de directeur van de waterleiding hem toen maar in z'n eigen achtertuin te zetten aan het Predikherenkerkhof, nu de Lauwerhof.
  10. Later kreeg de Neude een flat als verticaal element. In 1940 ontwierp Gerrit Rietveld een appartementengebouw op die hoek. Door de oorlog ging het niet door en in 1960 ontwierp Maaskant daar de Neudeflat, moest het begin zijn van de modernisering van de binnenstad.
  11. Ook uit 1940 is dit ontwerp van Sybold van Ravesteyn voor een Spoorwegmuseum tussen de Leidseveertunnel en het Centraal Station, die hij beide in 1939 had gebouwd. Ze zouden een eenheid hebben gevormd met zijn kenmerkende rondingen. Uiteindelijk kwam het Spoorwegmuseum in 1952 in het Maliebaanstation.
  12. Dit is een ontwerp uit 1955 voor een nieuw Concertgebouw Tivoli aan de Kruisstraat, in de oude Tivoli-tuin. Architect was Bernard Bijvoet die later de Stadsschouwburg Nijmegen bouwde. Als dit was doorgegaan hadden we waarschijnlijk geen muziekcentrum Vredenburg gekregen.
  13. In 1962 ontwierp Gerrit Rietveld deze uitbreiding van het Centraal Museum op de plek van de stallen. Die uitbreiding kwam er pas in de jaren 80 met behoud van de stallen, verbouwd door Mart van Schijndel. Het was voor het museum wel leuk geweest om een Rietveld-paviljoen te hebben.
  14. Het stationsgebied. In de jaren 50 waren er al plannen die minder ver gingen dan later Hoog Catharijne. Je ziet een nieuw groter station en wat nieuwbouw in de stationswijk, maar het Jugendstil-gebouw van De Utrecht staat er nog, net als de oude Jaarbeurs, en de singel werd in dit plan niet gedempt.
  15. In 1958 huurde de gemeente Utrecht de Duitse verkeerskundige Feuchtinger in vanwege de groei van het autogebruik, dat men als vooruitgang zag. Hij bedacht de demping van de Catharijnesingel, hier bij het oude AZU. Het is uiteindelijk maar deels doorgegaan en nu weer ongedaan gemaakt.
  16. Dit zijn twee schetsen uit het eerste plan voor Hoog Catharijne uit 1962 en ook daar zie je de verering van de auto. Links de Catharijnebaan die er ook is gekomen, rechts het Achter Clarenburg met de uitgang aan het Vredenburg, daar moest een autoweg komen naar de Mariaplaats. Er was protest en..
  17. Herman Herzberger weigerde die weg in de plannen voor het Vredenburg op te nemen. Dit is zijn eerste ontwerp uit 1969. Het muziekcentrum zelf is nauwelijks zichtbaar door alle parkeergarages. Dus geen weg, maar wel een hoofdrol voor de auto. Uiteindelijk kwam de parkeergarage ondergronds.
  18. V&D ging naar Hoog Catharijne en liet aan de Lange Viestraat een groot gat achter. De Bijenkorf had interesse en dit ontwerp uit 1979 is van de Oostenrijker Wilhelm Holzbauer. Uiteindelijk openende pas in 1987 winkelcentrum La Vie met een kleine Bijenkorf. Inmiddels heeft de Bijenkorf La Vie opgeslokt.
  19. Een recent niet-gebouwd gebouw is de Bieb++ op het Smakkelaarsveld met een bibliotheek, filmhuis en appartementen, ontworpen door Rapp+Rapp. Door één dissident in de gemeenteraad werd het plan van 80 miljoen afgeblazen en de bibliotheek gaat naar het postkantoor aan de Neude.
  20. Ik heb me vooral beperkt tot de binnenstad, maar als laatste kan deze niet ontbreken. De Belle van Zuylen-toren van Pi de Bruijn, gepland langs de A2 in Leidsche Rijn. 262 meter hoog, opgebouwd uit terrassen. Het is eigenlijk de Utrechtse Toren van Babel die ten onder ging in de vastgoedcrisis.

Herkomst afbeeldingen: 1) Bouw Domtoren, afd. Erfgoed gemeente Utrecht. 7) Coll. Universiteitsbibliotheek Utrecht/eigen foto. 14) Bouwput Utrecht. 16) Eigen bezit. 17) Het Nieuwe Instituut. 19) cu2030.nl 20) De Architecten Cie. Alle overige afbeeldingen: Het Utrechts Archief.

of stuur een e-mail: arjan@arjandenboer.nl

Reacties