De Cinéorama, een VR-camera uit 1900

Virtual Reality avant la lettre op de Wereldtentoonstelling in Parijs

door
Cinéorama-camara, Musée des arts et métiers (Arjan den Boer)

Hedendaagse hypes zijn vaak al heel oud, zoals bijvoorbeeld elektrische auto's. In het Musée des arts et métiers in Parijs zag ik de Cinéorama, een Virtual Reality-camera avant la lettre. Deze 360-graden filminstallatie lijkt sprekend op de (professionele) VR-filmcamera's die nu in opkomst zijn zoals de Facebook Surround 360, Google Jump en Jaunt ONE. Ook die bestaan uit een kring van gekoppelde camera's, maar dan niet van hout. De beelden werden destijds niet met een VR-bril bekeken, maar op een 360º-projectiescherm op de Wereldtentoonstelling van 1900, gepresenteerd als een virtuele ballonvaart.

Affiche Cinéorama, Louis Galice, 1900 (Musée Carnavalet)

Filmpionier

Omdat in het museum slechts summiere informatie wordt gegeven over de Cinéorama heb ik het verhaal erachter uitgezocht. De Cinéorama werd bedacht door filmpionier Raoul Grimoin-Sanson, die de techniek in 1897 patenteerde.

Een nieuw idee drong zich aan me op, en het kostte me vier jaar om het te realiseren. Het kleine projectiescherm van de cinema leek me onvoldoende om de volledige potentie van de nieuwe uitvinding te kunnen demonstreren. Ik bedacht daarom een rondlopend scherm van 360 graden, waarop het mogelijk zou zijn om een panoramisch uitzicht te projecteren. Het was 1896 en de Wereldtentoonstelling naderde. Ik wilde daar gebruik van maken om deze grote onderneming met glans te introduceren. Raoul Grimoin-Sanson, Le film de ma vie, 1926

De opnames werden gemaakt met tien simultaan draaiende filmcamera's, elk met een beeldhoek van ruim 36 graden. De gebruikte film leverde frames op van 50x55 mm. De camera's waren in een cirkelvorm gemonteerd op een houten stelling met een diameter van 1,5 meter, een hoogte van 2,5 meter en een gewicht van maar liefst 500 kilo. Via een tandwiel waarop de aandrijfassen van de camera's uitkwamen werd deze aangedreven door de spierkracht van drie mannen.

Cinéorama-opnames, 1900 (Scientific American/Wikimedia Commons)Cinéorama-camara's, Musée des arts et métiers (Arjan den Boer)

Met deze zware constructie liet Grimoin-Sanson opnames maken in Europa en Noord-Afrika. Uit de beschrijving van de voorstelling valt op te maken dat er ook dingen in scène werden gezet, zoals veldslagen.

Beleef binnen enkele minuten het grootse spektakel van de zee, opgestuwd door de storm, en de uitgestrekte horizonten van de woestijn, door karavanen doorkruist. Zie, na de sierlijke fantasieën van een Italiaans carnaval, veldslagen, cavaleriecharges, kanonnen in actie, schietpartijen en aanslagen. Laat drukke markten in oude Vlaamse steden achter U om een stierengevecht in Spanje bij te wonen. Guide Paris Exposition, Hachette, 1900

Luchtballon

Als introductie en sluitstuk werd vanuit de mand van een luchtballon gefilmd, die opsteeg boven de Tuileries in Parijs tot op 400 meter hoogte. Omdat de opname van de daling mislukte werd het opstijgen achteruit afgespeeld herhaald. De ballonvaart diende als metafoor voor een virtuele reis en werd doorgezet in de vormgeving van het expo-paviljoen.

Binnenzijde van de Cinéorama, 1900 (Scientific American/Wikimedia Commons)

Ik bedacht een enorme cirkelvormige hal, waarvan de witte muren, honderd meter in omtrek, als een ononderbroken projectiescherm konden dienen. In het midden kwam de enorme gondel van een ballon, uitgerust met alle bijbehorende accessoires: een anker, touwen, netten en zandzakken. Het plafond bestond uit een groot golvend doek als een perfecte imitatie van het binnenste van een luchtballon, compleet met tuigage, haken, sleeptouw en klepopening. Raoul Grimoin-Sanson, Le film de ma vie, 1926

De projectie-installatie bestond uit tien door aandrijfriemen gesynchroniseerde 70 mm-projectoren die vanuit een cabine onder het publiek op de wand rondom projecteerden. De hitte die deze projectoren veroorzaakten in de kleine projectiecabine was zo enorm dat de operator flauw viel. Na vier dagen sloten de autoriteiten de attractie vanwege brandgevaar — en dat terwijl Raoul Grimoin-Sanson vier jaar aan de voorbereiding had gewerkt.

Projectiecabine van de Cinéorama, 1900 (Scientific American/Wikimedia Commons)

Panoramagekte

De Cinéorama was trouwens niet de enige panoramische attractie op de wereldexpo: panorama's waren een hype. Zo waren er behalve het mareorama (zeepanorama) van Hugo d'Alesi maar liefst twee Transsiberische panorama's, waarover ik eerder schreef op RETOURS.

Men zou de expositie van 1900, moest men haar een naam geven ter onderscheiding van haar voorgangsters, die der panorama's kunnen noemen, want we hebben er geschilderde vergezichten van allerlei soorten en van allerlei kwaliteiten: panorama's, diorama's, cineorama's, stereorama's, mareorama's, mooie, onbeduidende en leelijke, de talrijke cinematografen, in allerlei vormen en onder de meest verschillende uithangborden opgesteld, niet mederekenende. Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant, 13 aug. 1900

Ondanks de miljoenen bezoekers waren veel van deze attracties financieel niet rendabel en de bedrijven die erachter zaten leden grote verliezen. Dat gold door de sluiting wegens brandgevaar des te meer voor de Cinéorama. Grimoin-Sansons bedrijf ging failliet en in 1901 werd de Cinéorama verkocht, maar nooit meer gebruikt. Er bleven slechts enkele losse filmframes bewaard. Pas in 1955 kwam Disney met een moderne variant, de Circle-Vision 360° (met als opnamesysteem Circarama).

Circarama-affiche, 1958 (bron: Pinterest)Circle-Vision 360° op de Expo 67 (bron: gotomootpoint)

Met de huidige hype rond Virtual Reality kan Grimoin-Sanson behalve als film- ook als VR-pionier geëerd worden. Het museum in Parijs zou daar natuurlijk iets mee moeten doen, bijvoorbeeld de voorstelling van 1900 in VR reconstrueren.

of stuur een e-mail: arjan@arjandenboer.nl

Reacties

Jalf Flach 31 juli 2016 21:51

MAN WAT BEN JE TOCH VEELZIJDIG!