Na ruim twee jaar leegstand en stilstand — en een gemiste kans bij de verkoop in 2008 — lijkt nu het moment aangebroken. Een prachtige herbestemming voor het monumentale postkantoor op de Neude in Utrecht dient zich aan. Het is de voorkeursoptie voor vestiging van de Utrechtse bibliotheek, nadat het megalomane plan voor de Bieb++ werd afgestemd.
Positief
Collegepartij Groen Links is voorstander. De eigenaar van het postkantoor, projectontwikkelaar ASR, wil ook. De directeur van de Bibliotheek Utrecht, Ton van Vlimmeren, is al in overleg met ASR en architectenbureau Rijnboutt. Er is nog geen conclusie, maar de besprekingen verlopen positief. De bibliotheek zelf vindt de Neude — na het afschieten van de Bieb++ — de beste optie vanwege ruimte en ligging. De andere twee opties vindt de directeur te klein (Stadhuisbrug) of ongunstig gelegen (Movares Leidseveer). Al binnen een maand wordt een eerste conclusie over het postkantoor als bibliotheek verwacht; geen definitief besluit uiteraard maar wel of het een geschikte en enigszins haalbare locatie is.
Steun
Dat veel Utrechters het wel zien zitten blijkt uit (re)acties op Twitter en Facebook. Ook Jong030 is in meerderheid voor de bieb in het postkantoor.
Dissident
We hebben de nieuwe situatie, die de impasse rond het postkantoor lijkt te doorbreken, te danken aan Cees Bos. Hij stemde als enige CDA'er tegen de Bieb++ op het Smakkelaarsveld, die minimaal 62 miljoen euro moest kosten. Inmiddels heeft hij een eigen partij opgericht: Stadsbelang Utrecht. Misschien ga ik wel op hem stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Eén geldverslindend prestigeobject (Muziekcentrum Vredenburg) is meer dan voldoende, zeker als er elders prachtige panden leegstaan.
Prijskaartje
Natuurlijk kost de vestiging van de bibliotheek in het postkantoor ook veel geld. ASR zal het pand vast niet gratis ter beschikking stellen en er moet veel worden aangepast. Ook de exploitatie van zo'n groot gebouw (onderhoud, schoonmaak, verwarming) is niet goedkoop. Alles bij elkaar kan het de kosten van de Bieb++ benaderen — met als verschil dat er tegelijk een belangrijk monument in het hart van de stad een maatschappelijk relevante bestemming krijgt. Dat is geen weggegooid geld; het postkantoor leeg laten staan is sowieso geen optie. Het is een mooi idee dat het gebouw dat ooit 'van ons allemaal' was — door de architect bedoeld als een soort tempel voor de post, die mensen met elkaar verbond — voor iedereen toegankelijk wordt als boeken- en mediacentrum.
Oude plannen
De oude plannen van ASR voor winkels en een hotel lijken vanwege de crisis niet erg haalbaar. Herbestemming is momenteel het devies in de vastgoedwereld. Bovendien is het maar de vraag of de plannen voldoende recht zouden doen aan het gebouw. Met een beetje pech zou het kunnen verworden tot het zoveelste winkelcentrum — zie Magna Plaza in Amsterdam. Van allerlei plannen voor tijdelijke bestemmingen, variërend van een festivalcentrum tot een versmarkt, is helaas niets terechtgekomen. Daardoor is de prachtige hal al sinds oktober 2011 niet meer toegankelijk. Alleen virtueel kun je er nog rondkijken.
Voorbeelden
Er zijn inspirerende voorbeelden van herbestemming, zowel van postkantoren als tot bibliotheken. Voorop het boek Herbestemming van postkantoren van Koos Havelaar en Annette Wiesman uit 2013 staat ironisch genoeg het Utrechtse postkantoor, maar binnenin staan vooral gerealiseerde projecten. Kleinere postkantoren zijn verbouwd tot woning, kantoor, (zorg)appartementen, tandartsenpraktijk of klein hotel. In het postkantoor van Geleen zijn sinds 2011 bijvoorbeeld Buro en Expo Pinkpop gevestigd.
De volgende stedelijke postkantoren hebben een herbestemming gekregen:
- Alkmaar (1876): Grand Hotel Alkmaar en Restaurant Zegels (2008)
- Amsterdam (1898): winkelcentrum Magna Plaza (1992)
- Amsterdam Spaarndammerbuurt (1920): Museum Het Schip (2000)
- Arnhem (1889): boekhandel Selexyz/De Slegte en La Place (2010)
- Enschede (1964): kantoor woningcorporatie Domijn (2010)
- Deventer (1909): appartementen Woonbedrijf Ieder 1 (2006)
- Doetinchem (1920): Stadsmuseum en Grand Café (2011)
- Groningen (1909): tijdelijk gebruik door Jop Groningen (2007)
- Den Haag (1958): winkels (1998) en appartementen Hof ter Haage (2013)
- Eindhoven (1909): winkels en kantoren De Stadspoort (1984)
- Haarlem (1920): Stadskantoor en sportschool (2014?)
- Leeuwarden (1904): Grand Hotel Post Plaza (2004)
- Rotterdam (1894): evenementenlocatie (2011), expositie Da Vinci (2013)
Van deze postkantoren zijn die in Doetinchem en Haarlem net als het Utrechtse ontworpen door Joseph Crouwel. Qua schaal lijkt het postkantoor in Rotterdam het meest op dat van Utrecht. Er zijn nog geen postkantoren tot bibliotheek bestemd.
Cultuurpaleizen
Een mooi voorbeeld van een bibliotheek in een herbestemd pand is Schunck Glaspaleis in Heerlen uit 1934. In dit voormalige warenhuis, gerestaureerd rond 2000, zijn een bibliotheek, museum, architectuurcentrum en muziekschool te vinden. Iets soortgelijks geldt voor de Witte Dame in Eindhoven, een fabrieksgebouw van Philips uit 1928. Hierin zijn in 1998 onder meer de Bibliotheek Eindhoven en de Design Academy ondergebracht. In Ulft is de bibliotheek sinds 2009 onder dak bij de DRU Cultuurfabriek, een oude ijzergieterij.
Eenheid
Ook voor Utrecht is een 'cultuurpaleis' in het postkantoor een interessante optie, met meerdere culturele instellingen. Het hele postkantoor is waarschijnlijk te groot voor de bibibliotheek. Alsnog winkels in een deel van het pand lijkt me een slecht plan; dit gaat ten koste van de eenheid van het gebouw. Er kunnen naast culturele wel passende commerciële activiteiten gehuisvest worden, zoals een koffiebar, café of een boekwinkel(?!) — als ze maar binnen één inhoudelijk concept passen. Hopelijk vinden eigenaar ASR en de gemeente dit ook. Er hangt natuurlijk een prijskaartje aan, maar wat kostte die Bieb++ ook al weer?
Naar aanleiding van deze blogpost ben ik geinterviewd door BiebOpNeude:
Update 28 maart 2014
Vandaag presenteerden de Bibliotheek Utrecht en ASR de prachtige plannen voor de bibliotheek in het postkantoor. Nu is de gemeente(politiek) aan zet. Volg de ontwikkelingen op Facebook.