Eindpunt Oosterspoorbaan

door

Update september 2013: ga mee met de gratis historische wandeling langs de Oosterspoorbaan op 14 september (Open Monumentdag). Ik geef deze samen met landschapsarchitect Akke Brink.

Eind 2012 is het zuidelijk deel van de Oosterspoorbaan in Utrecht buiten gebruik gesteld. Het eindpunt ligt nu bij het Spoorwegmuseum. De lijn liep tot voor kort door tot voorbij de Koningsweg en sloot aan op de spoorlijnen naar Den Bosch en Arnhem. Vanwege de spoorverbreding daar, maar vooral door de aanleg van de tramlijn naar De Uithof, is de weinig gebruikte spoortak buiten gebruik gesteld.

Net voorbij het Spoorwegmuseum staan nu stootblokken. Bij de Koningsweg is een deel geasfalteerd als toevoerweg voor de werkzaamheden. Je kunt nu dus een wandeling maken over de oude spoorlijn.

Pendeltrein
De pendeltrein tussen Utrecht Centraal en het Spoorwegmuseum, die voorheen 'kop maakte' voor station Lunetten, komt tegenwoordig van de andere kant en 'kopt' bij Blauwkapel. In beide gevallen moet de trein van richting veranderen om Utrecht Centraal te bereiken: de aansluitsporen met de Oosterspoorbaan komen op de andere rijrichting uit.

Voorheen reden er nog wel eens goederentreinen en omgeleide passagierstreinen over de Oosterspoorlijn, maar dat is dus niet meer mogelijk. Het is nu bijna een privé-spoorlijn voor het Spoorwegmuseum: voor de pendeltreinen, de Heimwee Express en de aan- en afvoer van museummaterieel en bruiklenen, zoals pas nog uit heel Europa voor de expositie Sporen naar het Front.

Geschiedenis
De Oosterspoorweg is in 1874 aangelegd als verbinding tussen Utrecht en Hilversum. Het was een zijtak van de spoorlijn Amsterdam-Zutphen van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HSM). Na station Utrecht Maliebaan liep de lijn door naar het zuiden tot het overstapstation Lunetten (dat geen uitgang had!). Daar konden reizigers de trein van concurrent Staatsspoorwegen richting Den Bosch nemen. Vóór station Maliebaan was er nog een halte Biltstraat. Die werd in de praktijk vaker gebruikt dan het grootse maar achteraf gelegen Maliebaanstation.

In 1921 kreeg de Oosterspoorweg bij Blauwkapel een verbinding met Utrecht Centraal. Reizigers kunnen sindsdien vanaf CS naar Hilversum. De tak naar het Maliebaanstation verloor z'n belang en in 1939 reed de laatste reizigerstrein. In de Tweede Wereldoorlog werden Utrechtse joden in het Maliebaanstation op transport gezet door de bezetters. Het Spoorwegmuseum betrok in 1954 het verlaten stationsgebouw. Bij het nieuwe IBB-complex werden in 1972 een spoorviaduct over de Venuslaan en een nieuwe brug over de Kromme Rijn aangelegd.

Uithoflijn
De belangrijkste reden om in 2012 het zuidelijk deel van de Oosterspoorbaan af te sluiten was de aanleg van de tramlijn tussen Utrecht Centraal en universiteitscampus De Uithof. Het zou onpraktisch en kostbaar zijn als de tramlijn de oude spoorlijn moest kruisen.

Over deze nieuwe sneltramverbinding is jaren gesteggeld onder de naam HOV om de Zuid. De tramlijn komt tot aan de Waterlinieweg langs de hoofdspoorbaan, om daar af te buigen langs de A27 naar De Uithof. Er komen acht haltes waaronder Vaartsche Rijn, Galgenwaard en vier op de Uithof. De werkzaamheden zijn in 2011 begonnen en de eerste tram moet in 2018 rijden.

Uithoflijn

Bestemming
Wat gaat er gebeuren met het buiten gebruik gestelde baanvak tussen het Spoorwegmuseum en de Koningsweg?

Ruim honderd meter spoor loopt nog door vanaf het aangebrachte schuifhek bij het Spoorwegmuseum, tot net over de brug over de Minstroom, waar stootblokken staan. Dit stuk kan dienen als opstelplaats en rangeerterrein voor museummaterieel. De overweg aan de Zonstraat blijft daarom in gebruik, al zullen de spoorbomen zelden dichtgaan. Vanaf de overweg aan de Abstederdijk is het tracé (een kleine kilometer lang) ontmanteld. ProRail heeft de afgelopen maanden de bovenleiding en de spoorbomen bij de drie overgangen verwijderd, maar de rails ligt er voorlopig nog.

De bestemming Railverkeer blijft gehandhaafd. Pas als bijvoorbeeld NS Vastgoed een aanvraag zou doen, zou de gemeente het bestemmingsplan kunnen wijzigen. De Wijkraad Oost heeft in een brief aan de gemeente de angst uitgesproken dat er gebouwd gaat worden. Dat is vooralsnog niet aan de orde. De wijkraad wil het tracé behouden voor een eventuele toekomstige tramverbinding met Utrecht Oost, wat niet erg realistisch is.

De afdeling Erfgoed van de gemeente heeft onderzocht of er op het baanvak historische elementen zijn die een status als industrieel erfgoed verdienen. Dat bleek niet zo te zijn omdat de huidige infrastructuur vrij recent is. Er staan nog wel twee overwegwachterswoningen uit 1874 aan de Zonstraat en Koningsweg. Dit zijn gemeentelijke monumenten.

High Line
Vanwege de bestemming, de wens van de Wijkraad en de vastgoedcrisis zal het traject waarschijnlijk niet bebouwd worden, en wellicht met rails en al blijven liggen. De Stichting Oosterspoorbaan en de landschapsarchitecten van Happyland Collective willen er een park, fietspad of skatebaan van maken. Ze kijken daarbij naar de succesvol herbestemde High Line in New York. Het geld voor de plannen wil men met crowdfunding binnenhalen.

Wat mij betreft hoeft er niet veel te gebeuren, want nu al is het een leuke nieuwe wandelroute voor Utrecht met een avontuurlijk en historisch tintje.

of stuur een e-mail: arjan@arjandenboer.nl

Reacties

Fokko Groenenboom 20 juli 2016 09:04

Als nieuwe bewoner (en hondenuitlater) dwaal ik sinds kort veel door Utrecht Oost. Al snel vroeg ik mij waar de sporen door de buurt nog voor dienden en Google vond voor mij deze pagina. Top verhaal, beantwoordt alles wat ik wilde weten en meer.
Wat ik me afvroeg: zijn er nog recente ontwikkelingen/veranderingen in de plannen?

Arjan den Boer 20 juli 2016 09:16

Ja er is sindsdien een hoop gebeurd. Er is nu een 'fiietspadpark' in aanleg. ZIe: https://www.utrecht.nl/wone...