Wat gaat er gebeuren met het postkantoor aan de Neude?

door

Nieuw: Dit is het moment: bibliotheek in postkantoor Neude! 06-02-2014

Wat gaat er precies gebeuren met het postkantoor aan de Neude en wanneer? En blijft het monumentale karakter van het gebouw voldoende behouden? Verwordt het niet tot het zoveelste winkelcentrum? Dat vragen veel Utrechters zich af nadat het postkantoor de afgelopen week sloot. Mede naar aanleiding van de vele reacties op de bijzondere panoramafoto van het gebouw, waar ik bij betrokken was, heb ik geprobeerd de feiten en ontwikkelingen op een rijtje te zetten.

Hal Neude

Rijksmonument
Een ding is zeker: het gebouw als zodanig blijft behouden, het is sinds 2001 beschermd als Rijksmonument. Deze bescherming geldt zowel de buitenkant als het interieur. De Monumentenwet beschermt monumenten tegen sloop en ingrijpende verbouwingen; ze mogen alleen aangepast worden met een speciale vergunning van Burgemeester en Wethouders. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ziet hier op toe. De sectie Monumenten van de gemeente Utrecht heeft in een rapport aangegeven waar rekening mee gehouden moet worden bij herbestemming, zoals het open houden van de monumentale hal en het zichtbaar houden van de decoraties.

Eigenaar
Eigenaar van het postkantoor is ASR Vastgoed Ontwikkeling (voorheen Fortis Vastgoed), een van de grootste winkel- en woningontwikkelaars met een portefeuille van 3,2 miljard euro. KPN huurt nog een deel van het gebouw. ASR heeft het gebouw in 2009 gekocht van KPN op basis van een concurrerend bod in combinatie met het beste(?) plan voor herbestemming. Het bedrag is niet bekend gemaakt.
In 2008 waren er initiatieven om een Europahuis voor de Kunsten in het gebouw te vestigingen, of het een andere culturele bestemming te geven. Die plannen zijn mislukt omdat ze onvoldoende door de gemeente gesteund werden. KPN heeft uiteindelijk voor het hoogste bod gekozen.

Tot 2015: tijdelijke bestemmingen
Pas eind 2015 komt het gebouw vrij voor een definitieve bestemming en bijbehorende verbouwing. Tot die tijd heeft KPN nog een deel in gebruik als telefooncentrale. In de tussentijd kan de grote hal een of meerdere tijdelijke bestemmingen krijgen. Zo moet het postkantoor tijdens de viering van de Vrede van Utrecht 2013 het culturele centrum van de stad worden, al is dit nog niet officieel bevestigd. Projectontwikkelaar Bram Loggers van eigenaar ASR:

…wat we in elk geval niet willen: geen feestzaal, geen dancing of iets in die geest. Het moeten activiteiten zijn die passen bij de toekomst van het gebouw. Er is overleg met de gemeente. Iets museaals, iets met kunst, iets met de Vrede van Utrecht… Het zou mijn eer te na zijn als er iets komt dat geen recht doet aan de pracht van deze hal. (Binnenstadskrant)

Dat klinkt mooi, maar ook een beetje hypocriet uit de mond van iemand die er uiteindelijk een winkelcentrum van wil maken (zie verderop).

Ik ben nog geen plannen tegengekomen om iets te doen in de hal in 2012 of in 2014. Ik denk dat ik niet de enige ben die direct allerlei mooie tijdelijke bestemmingen voor zich ziet:

Update 31 oktober: Marjon van Caspel, Gebiedsmanager Binnenstad StadsOntwikkeling gemeente Utrecht meldt op Twitter:

Voorjaar 2012 is hal postkantoor Neude weer open voor publiek. Vrede van Utrecht, IQ creative, Wink denken mee met ASR (twitter)

IQ creative bedenkt en exploiteert trendy clubs en horeca, Wink noemt zichzelf experience architects en werkt vooral voor grote merken.

Na 2015: winkels en hotel
Als eind 2015 KPN het gebouw verlaten heeft, wil ASR het verbouwen en er winkels en een hotel in onderbrengen. Het gaat om 8.000  winkelruimte en een viersterrenhotel met bijna 100 kamers, uitgebaat door de Eden Hotel Group van o.a. het American Hotel in Amsterdam. Op de eerste verdieping komt ook een restaurant.
Voor de winkelpassage in de hal en de enorme kelder wil ASR 'kwalitatief hoogwaardige' modewinkels aantrekken. Zara en Mexx hebben belangstelling getoond, dus dat is blijkbaar het soort winkels waar men op doelt.

Ontwerp Rijnboutt

In 2008 heeft architectenbureau Rijnboutt een eerste plan gemaakt voor de aanpassing van het postkantoor. Dat is geen definitief ontwerp, maar geeft de richting aan die ASR uit wil. Begin 2011 geven de architecten aan dat het ondanks de recessie haalbaar blijft. Kern van het plan is dat de achterzijde aan de Oudegracht, van oorsprong aan- en afrit voor postauto's, een nieuwe glazen toevoeging en entree krijgt, zodat de Oudegracht en de Neude met elkaar verbonden worden via de winkelpassage. Stedenbouwkundig en commercieel gezien is dit een goed plan, want de achterzijde wekt nu een gesloten indruk, terwijl de Oudegracht de belangrijkste winkelstraat is. Architecten Mattijs en Kees Rijnboutt:

Het postkantoor is niet alleen een prachtig gebouw, maar ook de stapsteen tussen Neude en Oudegracht. Door de achterkant van het postkantoor te openen en in de hal een plaza, ontstaat een nieuwe looproute in de binnenstad. Met het gebouwontwerp en de nieuwe functies voeren we eigenlijk een stedenbouwkundige ingreep door. (PostPlanjer)

Bram Loggers van ASR ziet geen tegenstelling tussen commerciële belangen en die van het monument:

Door met respect voor het monument te renoveren creëren we hier een winkelmilieu waar plaats is voor kwaliteitswinkels en topmerken. Een unieke plek waarmee het Utrechtse winkelaanbod wordt verrijkt. (Rijnboutt.nl)

Een goede bestemming?
Is het postkantoor in goede handen of moeten we ons zorgen maken over de toekomst van het gebouw? Leeg laten staan is uiteraard geen optie, herbestemming is nodig om het te behouden, levend te houden en toegankelijk te maken voor iedereen. Of een hotel en winkels de beste invulling vormen is de vraag; een culturele of publieke bestemming doet meer recht aan een publiek gebouw met deze allure. Die kans lijkt verkeken, mede door de weinig actieve houding van de gemeente Utrecht rond de verkoop. Wel hoop ik dat er in de periode 2012-2015 nog veel moois gaat gebeuren in het oude postkantoor!

Ik geloof niet dat ASR slechte bedoelingen heeft; ook zij 'houden' van het pand. Toch is het gevaar dat commerciële belangen tegen die van het gebouw ingaan niet denkbeeldig. Ik ben vooral bang dat de openheid van de hal aangetast zal worden, bijvoorbeeld door tussenverdiepingen of 'glazen dozen' om het vloeroppervlakte te vergroten. Bram Loggers van ASR ziet het al voor zich:

[Ik zou in de hal] wel een paar spectaculaire elementen willen zetten, bijvoorbeeld in de geest van het glaspaleis van Apple op Fifth Avenue in New York. (Binnenstadskrant)

Ik vind dat de hal zelf al spectaculair genoeg is.
De grote glazen aanbouw aan de achterzijde kan best mooi worden, maar het kan ook een enorme etalage worden die de omgeving gaat overheersen. Het is ook niet geruststellend dat de architect meer oog lijkt te hebben voor de stedenbouwkundige route tussen de Neude en de gracht, dan voor de historische waarde van het gebouw. Je kunt er toch ook omheen lopen?

Architect Frank Marcus deed onderzoek naar het verlies van publiek domein door herbestemming van postkantoren, o.a. in Nijmegen, en waarschuwt:

Ondanks […] beloftevolle deelname vooraf van architecten/ontwikkelaars en historische waardestellingen, leert mijn onderzoek anders. (Linkedin)

In Rotterdam wordt het postkantoor ook herontwikkeld tot… winkels en een hotel. Er is blijkbaar weinig anders te bedenken dat economisch rendabel is.
Als je kijkt naar het voormalig hoofdpostkantoor van Amsterdam, nu winkelcentrum Magna Plaza, dan hebben de winkels daar de overhand genomen op het gebouw. Je voelt je daar niet in een prachtig gebouw waar toevallig ook winkels zijn, maar in een winkelcentrum dat toevallig in een mooi gebouw zit. Een subtiel verschil?

Tot slot verstandige woorden van de kleinzoon van de architect van het postkantoor, Rob Crouwell:

Om een prachtig gebouw als het oude Postkantoor aan de Neude opnieuw functioneel te maken voor de 21e eeuw, vereist allereerst kennis en inzicht in deze bijzondere architectuur. Het nieuwe ontwerp zal daarna vanuit liefde en respect voor het huidige gebouw ontwikkeld moeten gaan worden; echter: welke marktpartijen zijn bereid om vanuit deze invalshoek te denken en handelen en wie houdt er voldoende toezicht op deze ontwikkeling?

Mijn grootvader Joseph Crouwell en zijn vrouw hebben met dit gebouw begin 20e eeuw een statement gemaakt: "communicatie tussen mensen ontstaat wanneer je verbindingen legt (zowel lokaal als wereldwijd)" en zijn architectuur beeldt dit goed uit. Deze zichtbare symboolfunctie in dit gebouw mag wat mij betreft niet verloren gaan!

Het onlangs heropende door hem ontworpen oude postkantoor in Doetinchem, waar nu het Stadsmuseum en een bijzonder restaurant in zijn gehuisvest, doet bijvoorbeeld zeker recht aan dit mooie gebouw (1917) en zijn talent. Maar natuurlijk zal er altijd discussie mogelijk zijn en blijven of een nieuwe functionaliteit recht doet aan het oorspronkelijk ontwerp … en wat mij betreft prima, dat hoort ook bij architectuur!
(Linkedin)

Update maart 2013: versmarkt
Er is eindelijk nieuws rond het postkantoor, Vers Hartje Stad is bezig met de voorbereidingen van een overdekte markt met dagelijkse verse en regionale producten in de monumentale hal. Men denkt aan ca. 60-70 vaste standhouders. Het gaat hoogstwaarschijnlijk om een tijdelijke bestemming tot eind 2015.
Andere tijdelijke bestemmingen die waren voorzien voor 2012 en 2013, zoals festivalcentrum voor de Vrede van Utrecht, zijn niet doorgegaan door de hoge kosten van de door KPN berekende huur en benodigde aanpassingen (bron). Vers Hartje Stad zegt op basis van een haalbaarheidsonderzoek dat hun plan wel haalbaar is.
In november 2012 nam de Utrechtse gemeenteraad een motie aan om het postkantoor zo snel mogelijk weer (tijdelijk) open te stellen en KPN te bewegen een lagere huur te vragen. Wellicht heeft dit de plannen voor de versmarkt geholpen.

Update september 2013: nog geen versmarkt
Versmarkt nog niet rond, eigenaar werkt niet mee. Wel wordt er gewerkt aan "een totaal fresh-concept".

Update januari 2014: bibliotheek?!
Postkantoor Neude is een serieuze optie voor huisvesting van de Utrechtse bibliotheek na afstemmen Bieb++. Zie nieuwe blogpost Dit is het moment: bibliotheek in postkantoor Neude!

of stuur een e-mail: arjan@arjandenboer.nl

Reacties

Frank 30 oktober 2011 23:42

Ik weet niet hoe het nu is, maar vorig jaar kampte Magna Plaza met een leegstand van 25%. Het is n.m.m. niet echt vreemd te veronderstellen dat -zeker in de huidige tijd- het postkantoor aan het Neude uiteindelijk op eenzelfde manier een half bezet fietsenrek wordt. En als de ketens van de Oudegracht het postkantoor in trekken, ontstaat er op de Oudegracht weer leegstand, waardoor de loop naar het postkantoor een desolaat karakter krijgt.
Wat ze met de omliggende ruimten (feitelijk het grootste deel) doen is n.m.m. van minder belang, maar laat ze de centale hal in hemelsnaam intact c.q. onaangetast houden.

Marjon van Caspel 31 oktober 2011 10:18

Een tweede magna plaza is ook in de definitieve situatie niet de ambitie voor dit pand. De monumentale hal moet gaan functioneren als binnenplein versus Neude als buitenplein.
Aan tijdelijke functies denkt ASR aan cultuur, detailhandel en horeca. De hal gaat dus volgend jaar weer open voor het publiek.

Arjan den Boer 31 oktober 2011 10:45

Beste Marjon, heel mooi dat de hal in 2012 weer open gaat! Kun je al iets meer zeggen over de invulling in dat jaar?

Verder vraag ik me toch af, wat in de praktijk het verschil is tussen een binnenplein met 8.000 m² winkels eromheen, en een winkelcentrum als Magna Plaza. Dat de hal zelf helemaal vrij blijft? En beschikbaar blijft voor culturele elementen, ook na 2015? Ik hoop het!